ESTONIAN ACADEMY
PUBLISHERS
eesti teaduste
akadeemia kirjastus
PUBLISHED
SINCE 1997
 
Acta cover
Acta Historica Tallinnensia
ISSN 1736-7476 (Electronic)
ISSN 1406-2925 (Print)
Impact Factor (2022): 0.3
Research article
Torm õhus ja maa peal – tugevad tormid Balti provintsides 19. sajandi teisel poolel ajakirjandus­teadete ja ilmaandmete järelanalüüsi võrdluses; pp. 250–286
PDF | https://doi.org/10.3176/hist.2023.2.04

Authors
Kaarel Vanamölder, Mait Sepp, Krister Kruusmaa
Abstract

Artikkel käsitleb ajaloolise klimatoloogia vaatevinklist torme Balti provintsides 19. sajandi keskpaigas ja teisel poolel. Selleks püütakse ühendada ja kombineerida narratiivseid allikaid ja ilmaennustusmudelite abil rekonstrueeritud ajaloolisi andmeid. Uuritakse, kas omaaegsete ajakirjandusteadete ja mudeldatud järelanalüüsi kõrvutamine on võimalik. Otsitakse vastust küsimusele, milliseid analüüsivõimalusi ja käsitlusperspektiive kahe esmapilgul väga erineva iseloomuga, humanitaarteaduslike meetodite abil kogutud narratiivsete ja loodusteaduslikel meetoditel mudeldatud ajalooliste tormide andmestiku kombineeritud kasutus võiks tulevikus pakkuda ja kas need andmebaasid suudavad teineteist täiendada.

References

1. C. Hallin, G. Martinez, M. Larson, B. Feldmann Eellend. Using Historical Storms for Flood Risk Management: The 1872 Storm in South Sweden. – RCC Perspectives, 2018, 3, 11–18, 11. Vt ka Priit Raudkivi artiklit käesolevas ajakirjanumbris. 

2. A. Tarand, J. Jaagus, A. Kallis. Eesti kliima minevikus ja tänapäeval. Tartu Ülikooli Kirjastus, Tartu, 2013; A. Tarand, A. Kallis. Eesti tornaadod. Varrak, Tallinn, 2017; O. K. Mason, D. K. Salmon, S. L. Ludwig. The Periodicity of Storm Surges in the Bering Sea from 1898 to 1993, Based on Newspaper Accounts. – Climatic Change, 1996, 34, 109–123; 
https://doi.org/10.1007/BF00139256
D. L. Kelly, J. T. Schaefer, R. P. McNulty, C. A. Doswell III, R. F. Abbey Jr. An Augmented Tornado Climatology. – Monthly Weather Review, 1978, 106, 1, 1172–1183; 
https://doi.org/10.1175/1520-0493(1978)106<1172:AATC>2.0.CO;2
M. A. Chenoweth. Reassessment of Historical Atlantic Basin Tropical Cyclone Activity, 1700–1855. – Climatic Change 76 (2006), 169–240.
https://doi.org/10.1007/s10584-005-9005-2

3. J. Weber. Straßburg 1605: Die Geburt der Zeitung. – Jahrbuch für Kommunikationsxgeschichte, 2005, 7, 3–26; 8. 

4. The Palgrave Handbook of Climate History. Ed. by C. Pfister, S. White, F. Mauelshagen. Palgrave Macmillan, London, 2018, 41; R. Brázdil, C. Pfister, H. Wanner, H. von Storch, J. Luterbacher. Historical Climatology – The State of The Art. – Climatic Change, 2005, 70, 3, 363–430; 
https://doi.org/10.1007/s10584-005-5924-1
P. Ribera, D. Gallego, C. Pena-Ortiz, L. Del Rio, T. A. Plomaritis, J. Benavente. Reconstruction of Atlantic Historical Winter Coastal Storms in the Spanish Coasts of the Gulf of Cadiz, 1929–2005. – Natural Hazards Earth System Sciences, 2011, 11, 1715–1722.
https://doi.org/10.5194/nhess-11-1715-2011

5. C. Pfister, Wetternachhersage. 500 Jahre Klimavariationen und Naturkatastrophen (1469–1995). Verlag Paul Haupt, Bern, Stuttgart, Wien, 1999, 35–36.

6. Vt nt P. D. Jones, T. D. Davies, D. H. Lister, V. Slonosky, T. Jónsson, L. Bärring, P. Jönsson, P. Maheras, F. Kolyva-Machera, M. Barriendos, J. Martin-Vide, R. Rodriguez, M. J. Alcoforado, H. Wanner, C. Pfister, J. Luterbacher, R. Rickli, E. Schuepbach, E. Kaas, T. Schmith, J. Jacobeit, C. Beck. Monthly Mean Pressure Reconstructions for Europe for the 1780–1995 Period. – International Journal of Climatology, 1999, 19, 347–364; 
https://doi.org/10.1002/(SICI)1097-0088(19990330)19:4<347::AID-JOC363>3.0.CO;2-S
H. Bergström, A. Moberg. Daily Air Temperature and Pressure Series for Uppsala (1722–1998). – Climatic Change, 2002, 50, 1–4, 213–252; 
https://doi.org/10.1007/978-94-010-0371-1_8
A. Moberg, H. Bergström, J. R. Krigsman, O. Svanered. Daily Air Temperature and Pressure Series for Stockholm (1756–1998). – Climatic Change, 2002, 50, 1–4, 171–212.
https://doi.org/10.1007/978-94-010-0371-1_7

7. C. Fredriksson et al. Using Historical Storms for Flood Risk Management; D. Wheeler. The Great Storm of November 1703: A New Look at the Seamen’s Records. – Weather, 2003, 58, 419–427; E. Garnier. Historical Analysis of Storm Events: Case Studies in France, England, Portugal and Italy. – Coastal Engineering, 2018, 134, 10–23; R. Brázdil, P. Dobrovolný. Chronology of Strong Wind Events in the Czech Lands During the 16th–19th Centuries. – Prace Geograficzne, 2000, 107, 65–70; C. Pfister, E. Garnier, M.-J. Alcoforado, D. Wheeler, J. Luterbacher, M. F. Nunes, J. P. Taborda. The Meteorological Framework and the Cultural Memory of Three Severe Winter-storms in Early Eighteenth-century Europe. – Climatic Change, 2010, 101, 281–310. 

8. Vt U. Plath, K. Kruusmaa, A. H. Liiv, P. Raudkivi, K. Vanamölder. Kuidas kodeerida kliimat? Eesti ajaloolise kliima uurimise digitehnoloogiline areng. – Keel ja Kirjandus, 2021, 8–9, 819–840.
https://doi.org/10.54013/kk764a9

9. Aastatel 2006–2011 koguti Andres Tarandi juhitud projektide käigus vanadest Eesti- ja Liivimaal ilmunud ajalehtedest teateid erakordsete ilmastikunähtuste kohta, täiendades juba varem Andres Tarandi poolt erinevatest arhiiviallikatest leitud teateid ilma kohta. Andmebaasi põhjal on kirjutatud raamatud „Eesti kliima minevikus ja tänapäeval“ ning „Eesti tornaadod“. Nn Tarandi andmebaasi on kasutatud mitmetes teadusuuringutes, nt M. Sepp, T. Pae, E. Uuemaa. Lightning Fatalities in Estonia, 1880–1940. – Natural Hazards, 2021, 109, 255–272; 
https://doi.org/10.1007/s11069-021-04835-1
E. Vandel, T. Vaasma, S. Sugita, H. Tõnisson, J. Jaagus, K. Vilumaa, A. Anderson, A. Kont. Reconstruction of Past Storminess: Evaluation of an Indicator Approach Using Aeolian Mineral Grains Buried in Peat Deposits, Estonia. – Quaternary Science Reviews, 2019, 218, 215–227. Hiljem on andmebaasi uute teadetega täiendatud. Vt ka U. Plath et al. Kuidas kodeerida kliimat, 825–830. 
https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2019.06.026

10. Vt L. C. Slivinski, G. P. Compo, J. S. Whitaker et al. Towards a More Reliable Historical Reanalysis: Improvements for Version 3 of the Twentieth Century Reanalysis System. – Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, 2019, 145, 2876–2908; 
https://doi.org/10.1002/qj.3598
G. P. Compo, J. S. Whitaker, P. D. Sardeshmukh et al. The Twentieth Century Reanalysis Project. – Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, 2011, 137, 1–28.
https://doi.org/10.1002/qj.776

11. Vt historiograafia kohta: S. Vahtre. Ilmastikuoludest Eestis XVIII ja XIX sajandil (kuni 1870. a) ja nende mõjust põllumajandusele ning talurahva olukorrale. – Eesti NSV ajaloo küsimusi, VI. (Tartu Riikliku Ülikooli toimetised, 258). Tartu Riiklik Ülikool, Tartu 1970, 43–159; A. Tarand et al. Eesti kliima minevikus ja tänapäeval; A. Tarand et al. Eesti tornaadod; E. Vandel et al. Reconstruction of Past Storminess; U. Plath et al. Kuidas kodeerida kliimat? 823–825; A. H. Liiv. 1872. aasta maikuu torm ja selle kajastamine Eesti-, Liivi- ja Kuramaa ajalehtedes. Bakalaureusetöö. Tallinna Ülikool, humanitaarteaduste instituut, Tallinn, 2021, 6–8.

12. Vt nt The Palgrave Handbook of Climate History; R. Brázdil et al. Historical Climatology – The State of The Art; S. White, Q. Pei, K. Kleemann, L. Dolak, H. Huhtamaa, C. Camenisch. New Perspectives on Historical Climatology. – WIREs Climate Change, 2023, 14, 1, e808.
https://doi.org/10.1002/wcc.808

13. F. Feser, M. Barcikowska, O. Krueger, F. Schenk, R. Weisse, L. Xia. Storminess Over the North Atlantic and Northwestern Europe: A Review. – Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, 2014, 141, 350–382. Vt ka U. Plath et al. Kuidas kodeerida kliimat?, 830–832.
https://doi.org/10.1002/qj.2364

14. Nt J. Jaagus, P. Post, O. Tomingas. Changes in Storminess on the Western Coast of Estonia in Relation to Large-scale Atmospheric Circulation. – Climate Research, 2008, 36, 1, 29−40; 
https://doi.org/10.3354/cr00725
Ü. Suursaar, J. Jaagus, H. Tõnisson. How to Quantify Long-term Changes in Coastal Sea Storminess? – Estuarine, Coastal and Shelf Science, 2015, 156, 31−41; 
https://doi.org/10.1016/j.ecss.2014.08.001
Ü. Suursaar, M. Sepp, P. Post, M. Mäll. An Inventory of Historic Storms and Cyclone Tracks That Have Caused Met-ocean and Coastal Risks in the Eastern Baltic Sea. – Proceedings from the International Coastal Symposium (ICS) 2018 (Busan, Republic of Korea). Ed. by J.-S. Shim, I. Chun, H. S. Lim. – Journal of Coastal Research, Special Issue, 85, 531–535.
https://doi.org/10.2112/SI85-107.1

15. A. Lehmann, K. Höflich, P. Post, K. Myrberg. Pathways of Deep Cyclones Associated with Large Volume Changes (LVCs) and Major Baltic Inflows (MBIs). – Journal of Marine Systems, 2017, 167, 11–18; 
https://doi.org/10.1016/j.jmarsys.2016.10.014
A. Lehmann, K. Myrberg, P. Post, I. Chubarenko, I. Dailidiene, H.-H. Hinrichsen, K. Hüssy, T. Liblik, H. E. M. Meier, U. Lips, T. Bukanova. Salinity Dynamics of the Baltic Sea. – Earth System Dynamics, 2022, 13, 373–392.
https://doi.org/10.5194/esd-13-373-2022

16. Lisaks Andres Tarandile ja tema uurimisrühmade tööle 1970.–2010. aastatel on viimasel ajal andmeid kogunud, korrastanud ja süstematiseerinud Radu Irbe, Ulrike Plath, Kaarel Vanamölder, Krister Kruusmaa ja Anna Helena Liiv, keda siinkohal täname. Vt Plath et al. Kuidas kodeerida kliimat?

17. Vt lähemalt U. Plath et al. Kuidas kodeerida kliimat?, 825–830

18. Eesti ajakirjanduse teed ja ristteed: Eesti ajakirjanduse arengust (XVII sajandist XX sajandini). Koost J. Peegel. Tartu Ülikool, Tartu, Tallinn, 1994, 290. Vt ka M. Ellefson, Re-mapping Journalism History: Development of the Press in the Swedish Empire and Its Former Colonies Finland, Estonia, and Livonia until the Early 20th Century. – Medien & Zeit, 2011, 26, 4, 25–35; R. Seeberg-Elverfeldt. Dreihundert Jahre deutschbaltische Presse. – Zeitschrift für Ostforschung, 1977, 26, 4, 651–670.

19. Eesti ajakirjanduse teed ja ristteed, 292.

20. K. Vanamölder. Kuidas täita pool sajandit kestvat pausi? Ajakirjandus Riias 17. ja 18. sajandil kommunikatsiooniajaloo vaatenurgast. – Muutused, ümberkorraldused, uuendused: Varauusaja arengujooned Eesti- ja Liivimaal 1520–1800. Koost. M. Seppel, M. Maasing. Tallinna Ülikooli Kirjastus, Tallinn, 2023, 380–407.

21. K. Kruusmaa, K. Vanamölder. Positioning Riga in the 19th Century News Network: Tracing International News Flows in the Rigasche Zeitung Newspaper, 1802–1888. – Acta Historica Tallinnensia, 2023, 29, 1, 3−34;
https://doi.org/10.3176/hist.2023.1.01
Balti kirjakultuuri ajalugu, I: Keskused ja kandjad. Koost. L. Lukas. Tartu Ülikooli Kirjastus, Tartu, 2021, 160–166.

22. Durch die jezt fünfmal wöchentlich ankommende ausländische Post sieht der Herausgeber der Rigaschen Zeitung, um den resp. Pränumeranten derselben die politischen Nachrichten nicht zu lange vorzuenthalten, sich veranlaßt, diese Zeitung von jezt an täglich (Sonntag ausgenommen) in einem halben Bogen erscheinen zu lassen, und ersucht daher ihre Abonnenten, vom nächsten Montage and as Blatt täglich zu der gewöhnlichen Zeit (von 6 Uhr abends an in der Stadt, und um 8 Uhr in der Vorstadt) abholen zu lassen. Rigasche Zeitung, nr 129, 30.10.1843. 

23. Väljaannete ilmumise piirdaatumid pärinevad Eesti Rahvusraamatukogu Digari (https://dea.digar.ee/) või Läti Rahvusraamatukogu Periodika (perioodika.lv) andmebaasist. 

24. Eesti ajakirjanduse teed ja ristteed, 276, 287–288.

25. K. Kruusmaa. Lecture distante du climat – analyse numérique de l’information météorologique dans la presse du XIXe siècle. [Magistritöö.] École nationale des chartes (Paris Sciences & Lettres), Paris, 2022, 38–43.

26. Samas, 50–60.

27. Vrd Rigasche Zeitung, nr 1, 02.01.1845 ja Rigasche Zeitung, nr 305, 30.12.1844.

28. Nt Eesti Postimees, nr 50, 12.12.1873; Ristirahwa pühhapäwa leht, nr 31, 30.07.1878; Walgus, nr 2, 12.06.1882; Tallinna Sõber, nr 47, 28.11.1887.

29. Wirulane, nr 23, 04.06.1885.

30. Walgus, nr 38, 12.09.1890.

31. Nt [Locales] (von dem Chef der Rigaschen Telegraphenstation) – Rigasche Zeitung, nr 234, 08.10.1880. 

32. Nt [Locales] (Handel und Verkehr) – Rigasche Zeitung, nr 242, 17.10.1884.

33. [Lokales] (vom Hafen). Kurz nach dem starken Regen in der Nacht setzte ein frischer Sturm aus West ein, der noch andauert. Libausche Zeitung, nr 122, 29.05.1885. 

34. Nt [Handel und Verkehr] Gestern hatten wir heftigen Nordweststurm mit Regen und Hagelschauern. Rigasche Zeitung, nr 208, 10.09.1883; Libausche Zeitung, nr 269, 16.11.1884; Am 16. und 17. October hatten wir einen 24-stündigen furchtbaren Sturm, der Bäume entwurzelte und manchen Schaden an Gebäuden verursachte. Libausche Zeitung, nr 269, 16.11.1884.

35. [Inland] Reval 6. Februar. An Stürme sind wir Strandbewohner gewöhnt, außerordentliche Naturerscheinungen, die mit solchen verbunden sein können, pflegen wir auf die Rechnung jener zu schreiben. In der Nacht vom Sonntag zum Montag (vom 2. zum 3. Feb) erhob sich jedoch eine Windsbraut von solcher Heftigkeit, wie sich selbst die älteren Leute keine erlebt zu haben erinnern. Die uns jetzt eingegangenen Mitheilungen machen es wahrscheinlich, daß zugleich Erderschütterungen stattgefunden haben. Nachdem um ½ 2 Uhr Nachts noch bei Windstille ein dichter Schnee gefallen war, erhob sich etwa um 3 Uhr Morgens ein dumpfes andauerndes Rollen. Heftige Windstöße folgten. In solid gebauten Häusern, die durch ihre Lage dem Winde nicht ausgesetzt waren, wurden die Einwohner durch stark Erschütterung ihrer Bettstellen geweckt. Thüren sprangen auf, neben einander stehende Gläser klirrten. –Von Werder erfahren wir, daß der Thurm das Eis der See brach; ein dort gestrandeter Dampfer wurde mit dem Eise in’s Meer geführt – Bis auf 120 Werst von Reval nach Südwest hat nach den uns zugegangenen Mittheilungen der Sturm gewüthet und Verheerungen angerichtet. Plötzlich wie der Sturm gekommen war, war er auch verbraust. Um ½ 11 Uhr Vormittags (3. Februar) gab es nur noch mäßigen Wind bei hellem freundlichen Wetter. Revalsche Zeitung, nr 30, 06.02.1869.

36. Ristirahwa pühhapäwa leht, nr 30, 06.02.1869. 

37. Es wäre wünschenswerth, weitere Mittheilungen über die stattgehabten Naturerscheinungen der Nacht vom 2. auf 3. Februar zu erhalten. Eine Zusammenstellung der gesammelten Aussagen und Erfahrungen könnte erst Belege dazu geben, ob wir wirklich ein Erdbeben erlebt haben. Wir ersuchen hiermit das Publicum in Stadt und Land, seine Wahrnehmungen beim Sturme am 3. Februar uns freundlichst mittheilen zu wollen, um in solcher Weise die stattgehabten wissenschaftlichen Beobachtungen ergänzen zu können. Revalsche Zeitung, nr 30, 06.02.1869.

38. Eesti ajakirjanduse teed ja ristteed, 286.

39. [Corrospondenznachrichten, Repertorium der Tageschronik] Inland, nr 2, 09.01.1845.

40. K. Kruusmaa, K. Vanamölder. Positioning Riga in the 19th Century News Network.

41. Nt [Inland] Privatnachrichten zufolge hat, wie der „Rev. Beob.- berichtet, der an der vorverflossenen Woche hier wüthende Orkan auch auf den benachbarten Inseln ungeheure Verheerungen angerichtet, so sind allein ans der Insel Worms 2000 Bäume wie Halme geknickt worden, Dächer abgehoben und isolirt dastehende Gebäude rein weggefegt von der Sturmgewalt. Rigasche Zeitung, nr 218, 22.09.1883.

42. Nt [Inland] Vom livländischen strande wird der „Sakala” geschrieben, daß der heftige Sturm am 17 October in Hainasch, Salis, Orrenhof und Gutmannsbach großen Schaden angerichtet hat, indem er verschiedene Küstenfahrzeuge auf den Strand warf und theils beschädigte, theils vollkommen zertrümmerte. Libausche Zeitung, nr 271, 19.11.1884. [Inland] Mitau. Auch in Kurland hat der orkanartige Sturm in der nacht vom 11. auf den 12. Juli Schaden angerichtet. Wie den „Latw. Awis.“ Berichtet wird, wurde das Wasser in der Drixe un Aa vom Sturme hinaufgetrieben Sturme hinaufgetrieben, so daß es bei einem Stande von 4 Fuß über Normalhöhe Heuschläge überschwemmte und das noch nicht zusammengebrachte Heu verdarb. Jn den Strandgegenden sind viele Häuser ihrer Dächer beraubt worden. Zeitung für Stadt und Land, nr 172, 28.07.1878. 

43. M. Sepp, P. Post, K. Mändla, R. Aunap. On Cyclones Entering the Baltic Sea Region. – Boreal Environment Research, 2018, 23, 1–14; M. Sepp. Changes in Frequency of Baltic Sea Cyclones and Their Relationships with NAO and Climate in Estonia. – Boreal Environment Research, 2009, 14, 143–151.

44. Eesti ilma riskid. Koost. T. Tammets. Eesti Entsüklopeediakirjastus, Tallinn, 2008.

45. Vt S.-E. Enno. Välk ja pauk. (Elav teadus, 20.) Argo, Tallinn, 2019.

46. Eesti ilma riskid. 

47. Eesti ilma riskid; Kui ilm muutub ohtlikuks. Keskkonnaagentuur. 
https://www.ilmateenistus.ee/ilmatarkus/kasulik-teada/kui-ilm-muutub-ohtlikuks (10.08.2023).

48. Vt Hoiatuste kriteeriumid. Keskkonnaagentuur. https://www.ilmateenistus.ee/ilmatarkus/kasulik-teada/hoiatuste-kriteeriumid/ (10.08.2023).

49. J. Jaagus et al. Changes in Storminess on the Western Coast of Estonia; Ü. Suursaar et al. How to Quantify Long-term Changes in Coastal Sea Storminess?; E. Vandel et al. Reconstruction of Past Storminess.

50. M. Sepp. Pärtlirajust ja ilmapärimusest. – Mäetagused, 2017, 67, 219−240.
https://doi.org/10.7592/MT2017.67.sepp

51. Vt NOAA-CIRES-DOE 20th Century Reanalysis V3. NOAA. Physical Sciences Laboratory. 
https://www.psl.noaa.gov/data/gridded/data.20thC_ReanV3.html (10.08.2023); 
L. C. Slivinski et al. Towards a More Reliable Historical Reanalysis.

52. Andmed on vabalt kättesaadavad NOAA kodulehel, vt viide 51. 

53. A. Kull. Eesti tuulekliima. – Uurimusi Eesti kliimast. Toim. J. Jaagus (Publicationes Instituti Geographici Universitatis Tartuensis, 85). Tartu Ülikooli Kirjastus, Tartu, 1999, 86–95; A. Tarand et al. Eesti kliima minevikus ja tänapäeval.

54. M. Sepp. Pärtlirajust ja ilmapärimusest.

55. S. Aniskevich, V. Bezrukovs, U. Zandovskis, D. Bezrukovs. Modelling the Spatial Distribution of Wind Energy Resources in Latvia. – Latvian Journal of Physics and Technical Sciences, 2017, 54, 6, 10–20. A. Annuk, E. Kokin, V. Palge, V. Põder, J. Lepa. Wind Energy Application Problems in Inland Areas of Estonia. – Agronomy Research, 2008, 6, 169−179.

56. Web of Science. 
https://www.webofscience.com/wos/woscc/summary/f1682a1b-5158-4a6c-b64a-8d22fb687a6b-9923cefb/relevance/1 (01.07.2023).

57. D. P. Dee, S. M. Uppala, A. J. Simmons, P. Berrisford, P. Poli, S. Kobayashi, U. Andrae, M. A. Balmaseda, G. Balsamo, P. Bauer, P. Bechtold, A. C. M. Beljaars, L. van de Berg, J. Bidlot, N. Bormann, C. Delsol, R. Dragani, M. Fuentes, A. J. Geer, L. Haimberger, S. B. Healy, H. Hersbach, E. V. Hólm, L. Isaksen, P. Kållberg, M. Köhler, M. Matricardi, A. P. McNally, B. M. Monge-Sanz, J.-J. Morcrette, B.-K. Park, C. Peubey, P. de Rosnay, C. Tavolato, J.-N. Thépaut, F. Vitart. The ERA-Interim Reanalysis: Configuration and Performance of the Data Assimilation System. – Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, 2011, 137, 553–597.
https://doi.org/10.1002/qj.828

58. L.C. Slivinski et al. Improvements for Version.

59. E. I. Sarukhanian, J. M. Walker. The International Meteorological Organization (IMO) 1879–1950. – WMO Bulletin, 2011, 60, 1, 1–8.

60. U. Plath et al. Kuidas kodeerida kliimat?, 827. 

61. Wetterzentrale: https://www.wetterzentrale.de/en/default.php (10.08.2023).

62. NOAA 20th Century. Wetterzentrale. 
https://www.wetterzentrale.de/en/reanalysis.php?model=noaa (10.08.2023).

63. Eesti ilma riskid.

64. Nende ridade kirjutamise ajal elati Eestis ja Lätis meedia vahendusel kaasa 2023. aasta 7. augusti tsüklonile, millega kaasnes väga tugev torm, äike ja ekstreemselt suureteraline rahe. 

65. A. H. Liiv. 1872. aasta maikuu torm, 25–32.

66. M. Sepp. Changes in Frequency of Baltic; K. Mändla, J. Jaagus, M. Sepp. Climatology of Cyclones with Southern Origin in Northern Europe During 1948–2010. – Theoretical and Applied Climatology, 2015, 120, 75–86; M. Sepp et al. On Cyclones Entering the Baltic Sea Region.
https://doi.org/10.1007/s00704-014-1151-x

67. Siin ja järgnevalt on esimene kuupäev sellal kehtinud (vana) Juliuse ja teine (uue) Gregoriuse kalendri järgi. Mõlema kuupäeva esitamine on tingitud sellest, et ajakirjandusteadetes kasutatakse vana ja NOAA andmebaasis uut kalendrit.

68. [Schiffahrt] Seit Gestern morgen weht ein schwerer Sturm aus SSO mit Schneegeströber bei einigen Graden Frost, zum Abend ging der Wind auf SW mit Regenschauern und wehte ebenso schwer die Nacht durch; am morgen trocken und etwas leichter. Libausche Zeitung, nr 285, 07.12.1881.

69. [Heute eingetroffen] Petersburg, 7. December. (Sturmwarnungstelegramm) Der Sturm wird anhalten, daher ist der Konus oben zu belassen.Rigasche Zeitung, nr 285, 08.12.1881. 

70. Vt ka sama tormi rekonstruktsiooni tuulekaardil: 
https://www.wetterzentrale.de/reanalysis.php?map=1&model=noaa&var=3&jaar=1881&maand=12&dag=18&h=0&nmaps=24 (07.10.2023).

71. [Inland] Aus Windau wird uns vom 8. November geschrieben: Der letzte Sturm hat wiederum in Unglück an unserer Küste angerichtet: Vorgestern strandete harta m Eingange unseres hafens, zu linken Seite der südlichen Mole, die französische Brigg „Louise“ […] Zeitung für Stadt und Land, nr 263, 12.11.1881; [Locales] (Der heutige Sturm) hat mehreren in der Düna ankernden Schiffen Schaden zugefügt, einige Bordings sind losgerissen, gegen die eiserne Brücke gtrieben und fast zertsümmert worden. Das Wasser im Stadtcanal ist um einige Fuß gestiegen und hat die unter dem Theater neuangelegeten Stufen nebst Einfassungsmauer überscwemmt und unterspült. Rigasche Zeitung, nr 258, 06.11.1881;[Aufruf] (Die Bajen´schen Dampfböte) haben, wie uns mitgetheilt wird, gestern, in Veranlassung des großen Sturmes, ihre Fahrten von 9 Uhr Morgens an einstellen müffen ; heute ist der Verkehr wieder aufgenommen. Einer der Dampfer erlitt eine kleine Beschädigung der Welle […].Rigasche Zeitung, nr 259, 07.11.1881.

72. [Ommalt maalt] Narvast. (Pikse tulli) Kallamees Shitkow olli 9. Julil lootsikust mäele tallo lesknase Marri Siro maeasse mürristamise wihma eest warjule läinud. Waewalt olli mees tuppa akna alla mahhaistunud, kui pikne tedda mahha ja toa põllema lõi, nõndasamma ka Jürri Siro toa, mis lähhedal seisis. Innimestel jäi kõhna kirralt aega elloga wälja jooksta. Shitkowi surnokehha põlles ka ühhes ärra; wähhe on temma ludest weel pärrast tuhha seest üllesleitud. Eesti Postimees, nr 30, 24.07.1868.

73. Nt [Locales] Der starke Sturm am Sonnabende hat viel Schade gethan. Was draußen nicht niet- und nagelfest, was morsch und schwach war, fiel ihm zum Opfer. Wir hören von verschiedenen Privatschildern, die er abgerissen, von Dachbeschädigungen, umgeworfenen Zäunen, Gerüsten, Buden; die Trottoire waren besät mit herabgefallenen Ziegelsteinen und Dachpfannen und in den Gärten und Anlagen sind große Verheerungen angerichtet. Ueber die Verwüstungen im Stadtpark, wo viele starke Bäume entwurzelt, gefällt, geknickt oder gebeugt sind, bringen wir morgen einen besonderen Bericht. Libausche Zeitung, nr 231, 05.10.1881.

74. [Lokales] Donnerstag wieder Sturm aus West, wodurch plötzlich Stop im Schiffsverkehr eintrat. Libausche Zeitung, nr 266, 14.11.1881.

75. E. Walker, D. Mitchell, W. Seviour. The Numerous Approaches to Tracking Extratropical Cyclones and the Challenges they Present. – Weather, 2020, 75, 336–341.
https://doi.org/10.1002/wea.3861

76. M. Sepp, P. Post, J. Jaagus. Long-term Changes in the Frequency of Cyclones and Their Trajectories in Central and Northern Europe. – Nordic Hydrology, 2005, 36, 297−309; 
https://doi.org/10.2166/nh.2005.0023
Ü. Suursaar, T. Kullas, M. Otsmann, I. Saaremäe, J. Kuik, M. Merilain. Cyclone Gudrun in January 2005 and Modelling its Hydrodynamic Consequences in the Estonian Coastal Waters. – Boreal Environment Research, 2006, 11, 2, 143−159.

77.  Tormide daatumid on tabelis esitatud kujul: aasta-kuu-päev.

78.  Vaatluste hulk ühes päevas. 

79. Skoor väljendab tormi võimsust: kui summa on 60, siis möllas Läänemere idakaldal sedavõrd tugev maru, et avaldus maksimaalsena vaatlusvõrgustiku kõigis 60 punktis.

80. Kuupäev on toodud esmalt uue ja siis vana kalendri järgi, sest NOAA andmebaasis on tormid esitatud uue, TLÜ tormide andmebaasis vana kalendri järgi. 

81. Skoor väljendab tormi võimsust: kui summa on 60, möllas Läänemere idakaldal sedavõrd tugev maru, et avaldus maksimaalsena vaatlusvõrgustiku kõigis 60 punktis.

Back to Issue